jueves, 22 de noviembre de 2012

Zebolla asada


1) Por o maitín eba plebiu casi de contino y abundán. Tot yera chupido y por todas partis colaba l'augua. En l'aire bi eba baranbán de bariellas y barrancos crexitos. Con tot y con ixo, a bal de Sorrosal s'escoscaba, sacando-se as boiras entalto por as costeras y dixando dentrar una fila de luz dende Manchoya, por an escampaba.
Entremistanto, yo puyaba templau por a pista enta Soaso de Linás, ixa tarde d'agüerro de 1996. A priesa la me daba a medrana de que lugo se ferba de nuei y que, por más que as boiras yeran alzando-se'n,l'orache podeba cambear y rancar a pleber otra begada. O mio quefer en ixa bal yera un mapa cheoloxico, asinas que, de cabo cuán, m'aturaba pa pintar en o mapa as napas y plegos que biyeba. En isto yera yo cuan por os zerros de a par de o Mondiziero beyé un puntet que andaba en a mesma direzión que a mia. Pillé os alargabistas y comprobé que o puntet yera un pastor con un batiagüas bien gran, d'ixos que ers gosan portiar. Continé dimpués fendo a mia faina dica plegar ta Soaso. Astí, a primer cosa que fazié estió dentrar en a caseta, parti por curiosidá, parti porque no bi ha cosa millor que un tellau y cuatro parez ta esconchurar a sensazión que me da estar-me en o mon os diyas de plebia.
En a caseta tot yera bien escuro, y manimenos, ascape sabié que no feba guaire que belún bi yera estau aintro. Lo sabié por a temperatura, y por un mezclaizo de ulors entre as que bi eban a de o fumo y agún una otra más dulze. Con a puerta ubierta y os güellos fendo-se a la escureldá, alufré a chaminera en o canto de a caseta, y en o fogaril, una cuñestra de zenisa de bel palmo de altaria. No caleba chirar debaxo de a zenisa ta saber que astí bi eba una zebolla asandose. Serba de o propietario de o batiaguas.
Pillé lugo un zoque ta sentar-me en o canto de o fogaril, metié un par de tarrancos en o fuego ta calentar-me un poquet y, ya sentau, me fazié a brenda con una magra de pernil y un piazico de pan que portiaba en o macuto. M'ese cuacau que en ixe inte plegase o pastor ta charrar con er un ratet; l'aberba combidau a pernil, u belatra cosa, y el m'aberba dau bel traguer de bin y puestar que ese quitau a zebolla de o calibo. Pero cosa, o pastor no aparixió y yo agún teneba que tornar ta Linás dinantes que se fese de nuei. 

Asinas que a zebolla continó asando-se amoniquet mientres yo marchaba de buelta cara ta baxo. En plegando ta l'auto rancó a pleber. Estoi que alabez feba ratos que o pastor yera encadau en a caseta, que ya eba sacau a zebolla d'o calibo, que l'eba pelau y lugo l'eba meso en a bentana t'arrofredar-la; y que lugo de meter-la a gallos en bel plato, d'aquers de esmalte blanco, l'eba chitau sal, binagre y azeite; y que tanimientres la se minchaba, yera prexinando quí serba l'ombre que puyando per a pista eba dentrau en a caseta.
A Cozina de o Masto de
Zebolla asada en a zenisa


Dialdefablans
Zebolla asada con azeite, sal y binagre



2) José Maria y o teniente Romero correban rapedos. José Maria portiaba o suyo fosil en a man dreita y penchadas en o cuello dos cartucheras. Ixas las n'eba dau o teniente en l'inte de brincar difuera de a trinchera que arodiaba ra posizión. Correban en retirada, en meyo de una plebia de balas que debantaban chicoz bolcans en o polbo de o secatibo de Monegros. Escaban a proteuzión de un paretazo en una marguin dende o que os camaradas tiraban ta l'enemigo.

Correban agún cuan a o teniente Romero le s'ubriban tres crebazas royas en a lomera y cayeba sin de bida entabán. Lugo, un tremito y una sobatida empentón a José Maria entazaga. O zinglazo de l'obús l'eban dixau estendillau de mala traza enzima de una sabina. O tozuelo le feba firme mal, yera apabilau, y parixeba que a chuflina de as balas yera lorda, diferén. Si serba bibo u muerto no lo sabeba agún, y amás, bi eba belatra cosa que le percutiba en ixe inte, yera una fumarita blanca y pudién que l'empliba dende a boca dica os libianos, afogando-lo, y le se meteba en o naso y en os güellos, cremando-los-le y fendo-los-le plorar. Alcanzó a biyer que a fumarita beniba de un muntón de zebollas que yera muito amán. As mas de as zebollas yeran escachadas o ubiertas, y una buena parti de o muntón yera enzendida y fumiaba. Meyo a rastro, meyo a trempuzons José María fuyó d'ixe puesto, con o plomo agún chusmiando-le a bida, dica plegar dezaga d'a paret an yeran os suyos compañers.
Feba más de cuarenta añadas d'a retirada, cuan tio José María me diziba en a cadiera porqué no gustaba aquera zebolla asada que ébanos asau ta zenar, y que el eba puyau o zaguer berano de o güerto de Balderinas.